John Wayne (Polski)

John Wayne, pseudonim Duke, oryginalne nazwisko Marion Michael Morrison (patrz Notatka naukowca) (ur. 26 maja 1907 r., Winterset, Iowa, USA – zm. Czerwiec) 11, 1979, Los Angeles, Kalifornia), główny amerykański aktor filmowy, który uosabiał wizerunek silnego, małomównego kowboja lub żołnierza i który pod wieloma względami uosabiał wyidealizowane amerykańskie wartości swojej epoki.

Marion Morrison był synem farmaceuty z Iowa; przydomek „Duke” zdobył w młodości i przedstawił się jako Duke Morrison dla jednego ze swoich wczesnych filmów. W 1925 r. zapisał się na University of Southern California (Los Angeles), gdzie grał w piłkę nożną. Latem pracował w Fox Film Corporation jako rekwizytor i zaprzyjaźnił się z reżyserem Johnem Fordem, który obsadził go w kilku małych rolach filmowych począwszy od 1928 roku. Jego pierwszą główną rolę – i po raz pierwszy jako „John Wayne” – zagrał w filmie The Big Trail Raoula Walsha (1930 ). W ciągu następnych ośmiu lat Wayne zagrał w ponad 60 niskobudżetowych filmach, głównie w rolach kowbojów, żołnierzy i innych surowych poszukiwaczy przygód. Osiągnął prawdziwą gwiazdę, kiedy Ford obsadził go w roli Ringo Kid w klasycznym zachodnim dyliżansie (1939). Po tym filmie jego miejsce w kinie amerykańskim ugruntowało się i rosło z każdym rokiem. Fords The Long Voyage Home (1940), film oparty na kilku jednoaktowych sztukach Eugene ONeilla, zawiera jeden z najbardziej chwalonych występów Waynea z wczesnych lat jego sławy i dostarcza dalszych dowodów jego dominującej obecności na ekranie.

Istnieją spekulacje na temat tego, czy Wayne celowo uniknął służby wojskowej podczas II wojny światowej, ale dowody wskazują, że jego próby zaciągnięcia się do marynarki wojennej zostały odrzucone ze względu na jego wiek, kontuzję piłkarską i federalną dyrektywę w sprawie poboru do komisji łagodnie traktować aktorów, których talenty można wykorzystać do budowania morale. Lata wojny spędził, zabawiając żołnierzy za granicą i kręcąc filmy, takie jak popularne przygodowe przygody Latające tygrysy (1942), Walczące morze (1944), Oni byli wydatni (1945) i Powrót do Bataan (1945), z których wszystkie przedstawiały Wayne jako typowo amerykańscy żołnierze, którzy pokonują wielkie przeciwności. Pojawił się również w tym okresie w melodramatach, takich jak The Spoilers (1942) i Flame of Barbary Coast (1945). Pod koniec wojny Wayne był mocno ugruntowany jako jedna z największych gwiazd Hollywood.

Obraz ekranu Waynea został trwale zdefiniowany w wielu klasycznych filmach, które nakręcił z reżyserami Ford i Howard Hawks w latach powojennych i na początku lat sześćdziesiątych. Dla Forda Wayne zagrał w tak zwanej „Trylogii Kawalerii”: Fort Apache (1948), She Wore a Yellow Ribbon (1949) i Rio Grande (1950), trzech elegijnych filmach, w których Wayne gra stoicką kawalerię oficerowie ze Starego Zachodu. Role Waynea w tych i innych filmach dla Forda oferują nieco złożoną reprezentację amerykańskiego charakteru, ponieważ wykazują niesłabnący patriotyzm, ale są rozczarowani i rezygnują z nieodłącznej hipokryzji w Ameryce. W ten sposób Ford – Filmy Waynea zarówno honorują, jak i podważają mitologię Starego Zachodu, nigdzie bardziej niż w The Searchers (1956), filmie uważanym przez niektórych za największy western, jaki kiedykolwiek powstał. Postać Waynea w tym filmie dąży do szlachetnego celu (ratowanie jego porwana siostrzenica od przywódcy renegatów Komanczów), ale jego obsesyjne zachowanie i rażąca bigoteria ujawniają, że jest równie szalony, jak heroiczny. Eksploracja mrocznego podbrzusza legend Starego Zachodu zakończyła się w The Man Who Shot Liberty Valance (19 62), film, który zarówno kwestionuje, jak i usprawiedliwia filozofię dziewiętnastowiecznych dziennikarzy amerykańskiego Zachodu „kiedy prawda koliduje z legendą, drukuj legendę”. W sumie filmy Forda-Waynea przedstawiają Stary Zachód, który stał się przestarzały przez samo społeczeństwo, które pomogło stworzyć. Wayne pojawił się także w filmach dla Forda, które nie były westernami, w tym w filmach takich jak The Quiet Man (1952) i Donovans Reef (1963).

Współpraca Howarda Hawksa i Waynea jest mniej obrazoburcza niż współpraca Forda, ale nie mniej szanowana. Red River (1948), kolejny kandydat do największego westernu wszechczasów, przedstawia Waynea jako autokratycznego, monomaniakalnego barona bydła, sprzecznego z wychowanym przez siebie sierotą (przedstawionym w wieku dorosłym przez Montgomeryego Clifta w jego pierwszej roli ekranowej) i współczesnym wartości, które reprezentuje. Wayne nie współpracował ponownie z Hawksem aż do Rio Bravo (1959), filmu zrodzonego z niezadowolenia Hawksa i Waynea z popularności W samo południe (1952), westernu Garyego Coopera, w którym obywatele zachodniej społeczności są przedstawiani jako osoby o słabej woli i tchórzliwie, gdy szeryf prosi ich o pomoc w utworzeniu grupy. Szeryf grany przez Waynea w Rio Bravo, odwrotnie, jest zdeterminowany, aby wypełniać swój obowiązek z pomocą lub bez pomocy kogokolwiek. Choć po premierze witany letnimi recenzjami, Rio Bravo jest obecnie uważane za klasyczny western. Hawks i Wayne dwukrotnie przerobili zasadniczo tę samą historię, w El Dorado (1967) i Rio Lobo (1970), ostatnim filmie Hawksa.

Do wyróżniających się filmów Waynea dla innych reżyserów należy Sands of Iwo Jima (1949), w którym grał jako bezkompromisowo twardy sierżant piechoty morskiej zdobył nominację do Oscara; Hondo (1953), być może jedyny klasyczny western nakręcony w 3D; Alamo (1960), epicki film, który wyreżyserował sam Wayne iw którym zagrał jako Davy Crockett; The Longest Day (1962) i In Harm’s Way (1965), dwa niezwykle udane eposy o II wojnie światowej; i McLintock! (1963), slapstickowa westernowa farsa, która była jego jedyną udaną komedią. Po ponad 40-letniej karierze na ekranie Wayne został uhonorowany Oscarem za rolę pijanego, kłótliwego, ale ujmującego amerykańskiego marszałka Roostera Cogburna w True Grit (1969), którą zagrał ponownie u boku Katharine Hepburn w Rooster Cogburn ( 1975), częściowa przeróbka klasyku Hepburn-Humphrey Bogart The African Queen (1951). Ostatni film Waynea, The Shootist (1976), w którym portretuje starzejącego się rewolwerowca, który umiera na raka, został przez wielu uznany za jego najlepszy western od czasu Rio Bravo. Ta rola była przejmującym pożegnaniem na ekranie aktora, który sam umarłby na raka trzy lata później.

Wayne trwać d krytyka ze strony tych, którzy kwestionowali jego wszechstronność jako aktora.Jednak jego zdolność do wyrażania cichej czułości i zdolność do wielowarstwowych portretów złożonych postaci, jak w Red River i The Searchers, była często pomijana. Sam Wayne był również przedmiotem kontrowersji: konserwatyści podziwiali jego szczerą prawicową politykę, ale liberałowie wyśmiewali ją jako naiwnie szowinistyczną. Pomimo swojej polityki, jest uważany za wybitną ikonę kina i przez niektórych największą gwiazdę Hollywood wszechczasów. Został pośmiertnie odznaczony Złotym Medalem Kongresu i Prezydenckim Medalem Wolności.