Wprowadzenie –
Jak omówiliśmy wcześniej w wielu naszych mitologicznych artykułach, panteony większości historycznych kultury pociągały za sobą raczej dynamiczny zakres niż statyczną zdolność, w której bóstwa i ich narracje ewoluowały z czasem. Skomplikowany stan mitów i politeistyczny sposób oddawania czci niektórym bogom był jeszcze bardziej wyraźny w kulturach Majów, ze względu na autonomiczny stan ich polityków – z których wiele miało tendencję do oddawania czci swoim „lokalnym” bóstwom (podobnie jak Mezopotamczycy). W tym celu szacuje się, że Majowie prawdopodobnie czcili ponad 150 do 250 bóstw, przy czym niektóre miały starsze pochodzenie mezoamerykańskie, podczas gdy inne „poczęły” w późnym okresie postklasycznym (tj. Od około 900 r. Do początku XVI wieku). >
Co więcej, co ciekawe, Majowie nie przypisywali wielu swoim bogom cech „boskich” (w większości). W istocie bóstwa Majów były traktowane jako nadprzyrodzone istoty, które będąc potężnymi, mogły zostać oszukane, a nawet zabite przez przebiegłych śmiertelników. W każdym razie w tym artykule postaramy się omówić niektóre z głównych bogów i bogiń Majów, które były czczone w większości miast-państw. Główne źródła odnoszą się do Kodeksu Madryckiego i Kodeksu Drezdeńskiego – dwóch prekolumbijskich ksiąg Majów z około 900-1550 roku. Inne źródła obejmują Popol Vuh, święty tekst Majów, który obejmuje mity o stworzeniu i inne pokrewne tradycje ludu Kʼicheʼ, który zamieszkiwał wyżyny Gwatemali. Został później przepisany i przetłumaczony na hiszpański na początku XVIII wieku. Zwróć również uwagę, że w tekstach naukowych wiele bogów i bogiń Majów ma swoje oznaczenia oparte na literach (jak Bóg B lub Bóg D).
Itzamna – Władca niebios
Itzamna (Itzamna lub Itzam Na, zwany także Bogiem D), został wyznaczony na króla nieba i nocy i dnia. W mitycznej narracji jego panowanie nad tymi rozległymi (i pozornie kontrastującymi) domenami opiera się na wrodzonej, a nawet tajemnej wiedzy, w przeciwieństwie do nadprzyrodzonej siły i niekwestionowanej władzy królewskiej. W tym celu często był przedstawiany jako bezzębny starzec o uprzejmym zachowaniu, haczykowatym nosie, dużych oczach i cylindrycznym kapeluszu – nawiązując do jego cech przywódczych.
W niektórych przypadkach jest postrzegany jako syn Hunab Ku – potężnego, ale kapryśnego boga-stwórcy, który spowodował powodzie, aby zakończyć rasę ludzi. Z drugiej strony Itzamna udaje antytezę swojego ojca, ponieważ pomaga Majom poprzez wymyślanie pisma, systemów kalendarza, rolnictwa, nauk ścisłych i leków. Mówiąc najprościej, jest postrzegany jako kulturowy figurant, który kładzie podwaliny pod cywilizację, która później rozkwitnie. Mówiąc o relacjach, Itzamna został również zidentyfikowany jako mąż (odpowiednik) Ix Chel (lub Bogini O) – i razem byli czczeni jako para, która urodziła całe pokolenie bogów Majów.
Co ciekawe, z punktu widzenia etymologii, Itzamna oznacza „jaszczurkę” lub „dużą rybę” w języku Majów, z przedrostkiem Itz również nawiązującym do boskości, przepowiadania, a nawet czarów w innych powiązanych językach mezoamerykańskich. W tym celu Itzamna jest również nazywana innymi imionami, w tym Kukulkan (pierzastym wężem) i jest przedstawiana jako dwugłowy wąż lub nawet jako istota hybrydowa z cechami podobnymi do człowieka i jaszczurki (lub kajmana).
Ix Chel – bogini księżyca Majów
Ix Chel (lub Ixchel, zwana także Boginią O i czasami kojarzona z Boginią I) była ważnym kobiecym bóstwem w panteon Majów (zarówno z okresu klasycznego, jak i późnego okresu postklasycznego, około 250-1550 ne). Często określana jako „Lady Rainbow”, bogini kojarzona jest z księżycem, pogodą, płodnością, dziećmi i zdrowiem. Co ciekawe, podobnie jak jej wspomniany wcześniej męski odpowiednik Itzamna, Ix Chel, w mitycznej narracji, była znana ze swojego podwójnego aspektu.
Na przykład, jako Bogini I, była przedstawiana jako młoda i piękna uwodzicielka który opowiada się za płodnością, małżeństwem i miłością. W tym aspekcie była kojarzona zarówno z cyklami księżycowymi, jak i królikami i często nadawano jej epitety takie jak Ixik Uh („Lady Moon”). Z drugiej strony, jako Bogini O, Ix Chel (lub bóstwo podobne do Ix Chel) była przedstawiana jako pomarszczona staruszka, która miała moc zarówno tworzenia, jak i niszczenia ziemi.Jeśli chodzi o ten ostatni aspekt, Bogini O została również przedstawiona z pazurami, kłami i czerwonym ciałem ozdobionym symbolami śmierci i czaszkami – i to ucieleśnienie nazywało się Chac Chel („Czerwona tęcza”).
Kinich Ahau – bóg słońca Majów z Yucatec
Kinich Ahau (lub Ahaw Kin, znany również jako Bóg G) to imię Boga Słońca Majowie z Yucatec (lud Majów z Jukatanu) i jako taki, przedrostek kʼinich mógł oznaczać „oczy słońca”, prawdopodobnie odnosząc się do królewskiego rodu w okresie klasycznym (około 250-900 ne). Co ciekawe, w niektórych przypadkach, biorąc pod uwagę jego związek z elementem nieba, bóg Majów jest również uważany za aspekt wspomnianego wcześniej władcy niebios Itzamna. W tym celu, w jednej mitycznej narracji, Ix Chel, bogini księżyca, robi na nim wrażenie, nosząc piękną tkaną sukienkę, i oboje w końcu zostają kochankami (chociaż ich związek staje się później burzliwy).
Jeśli chodzi o przedstawienia, Kinich Ahau, jak przystało na jego królewski status, był często przedstawiany z haczykowatym nosem, kwadratowymi oczami, a nawet brodą (na kilku rysunkach). I podobnie jak inni porównywalni bogowie Majów, w niektórych kodeksach był również przedstawiany inaczej (lub w dwojaki sposób), jak starzec z krzywymi zębami (w Kodeksie Madryckim). Niesamowite jest to, że był również związany z jaguarem, ponieważ wierzono, że bóg słońca przemienił się w nocy w kociego drapieżnika. Co więcej, Kinich Ahau był dalej czczony jako bóg-patron jednostki dziennej (ponieważ ucieleśniał słońce) i numer cztery.
Chaac – bóg deszczu Majów
Chaac (Chac lub Chaakh, znany również jako Bóg B) był bóstwem deszczu Majów – dzięki czemu stał się bardzo ważne bóstwo w rolniczej cywilizacji Majów. Ponadto był również czczony jako bóg piorunów i burz – z jednym szczególnym motywem mitycznym sugerującym, jak uderzał w chmury nefrytowymi toporami (a nawet wężami), aby sprowadzić deszcz. Takie działania odżywiały różne uprawy (zwłaszcza kukurydzę, którą często przypisuje się Majom jako dar od Chaaca po tym, jak odkrył sadzonkę wewnątrz skały) i sprzyjały naturalnemu cyklowi życia w zakresie regeneracji.
W niektórych narracjach jest przedstawiany jako brat boga słońca Kinicha Ahau. A kiedy ci bracia byli blisko, Chaac zakochał się w pięknej żonie Kinich Ahau (prawdopodobnie Ix Chel) i w konsekwencji poniósł karę za swój niemoralny romans. W tym celu kilka legend Majów mówi, jak pojawia się deszcz, gdy Chaac woła o skruchę – tym samym zaprzeczając „efektowi topora” na chmurach (jak to czasami miało miejsce w różnych mitach). W każdym razie, historycznie rzecz biorąc, wielu władców Majów było czczonych jako „zaklinacze deszczu”, co podkreślało ich silny związek z Chaakiem – bogiem deszczu Majów. Co ciekawe, pomimo tego, że był bóstwem deszczu, wierzono, że Chaac nie mieszka na niebie, ale głęboko w jaskiniach i cenotach – co oznacza źródła wody. Pod tym względem jego aztecki (nahuatl) odpowiednik jest często postrzegany jako Tlaloc – który był skorelowany z jaskiniami, źródłami i górami.
Yumil Kaxob – bóg flory Majów
Yumil Kaxob (co oznacza „właściciel plonu”) był prawdopodobnie czczony jako bóg flory Majów. Pod wieloma względami był postrzegany jako esencja lub siła tkwiąca w uprawach (takich jak kukurydza), która pozwalała im rosnąć, dojrzewać i ostatecznie podtrzymywać lud Majów. W tym celu Yumil Kaxob był często kojarzony z bogiem kukurydzy. W niektórych narracjach jest również przedstawiany jako syn (lub esencja) Chaaca – a duet ojciec-syn pracuje razem, aby przynieść deszcz i plony rolnikom.
Tak więc pod wieloma względami Yumil Kaxob był czczony jako aspekt siły życiowej zamieszkującej roślinność. W związku z tym wierzono, że w czasie suszy Yumil Kaxob został „zabity” przez boga śmierci Majów Yum Cimil (omówione później). Jednak podobnie jak przysłowiowy feniks, Kaxob miał niezrównaną moc odmłodzenia, która po upływie czasu sprawiła, że powstał po śmierci, tym samym ponownie kończąc naturalny cykl.
Yum Cimil – Yucatec Mayan God of Death
Sprawy nieco się komplikują, jeśli chodzi o mityczny zakres bogów śmierci Majów.Powodem jest to, że istnieje sporo bóstw, które były związane z aspektem śmierci, z których najważniejsze dotyczyły Yum Cimil („ Władcy Śmierci ) na Yucatec i Ah Puch (lub Ah Pukuh) w Chiapas – ten ostatni czasami zdegradowany przez środowisko akademickie, prawdopodobnie z powodu braku autentyczności, jeśli chodzi o nazwę. W Popol Vuh wspomina się o bytach śmierci, takich jak Hun-Came („Jedna śmierć”) i Vucub-Came („Siedem śmierci”) – z których oba zostały przypadkowo pokonane przez śmiertelników.
Jeśli chodzi o Yum Cimil, bóg, opowiadający się za stanem rozkładu, był reprezentowany przez swoją szkieletową maskę, wystający brzuch (wypełniony gnijącą materią), ciało ozdobione kośćmi i bezokolnych oczodołów. W niektórych narracjach rządzi dziewięcioma poziomami podziemnego świata znanego jako Mitnal, gdzie czerpie sadystyczną przyjemność z gaszenia esencji dusz, torturując je ogniem i wodą. Co ciekawe, jego odpowiednik (lub inny aspekt) Ah Puch lub Bóg A, pomimo swojego śmiertelnego „powietrza”, ma dołączone do niego elementy komiczne (lub skatologiczne), z których niewiele dotyczy wzdęć i odbytu.
Yum Kaax – bóg lasów Majów
W niektórych mitach określany jako syn Itzamny i Ix Chel, Yum Kaax („Władca lasów” ) był prawdopodobnie zaliczany do najmłodszych bogów i bogiń Majów. Co ciekawe, chociaż jest często przedstawiany z motywami kukurydzy (czasami w formie nakrycia głowy), Yum Kaax nie należy mylić z Bogiem kukurydzy (lub Bogiem E). Raczej bóstwo, jak sama nazwa wskazuje, było prawdopodobnie czczone jako strażnik lasu i obrońca dzikiej przyrody – zarówno flory, jak i fauny.
Często przedstawiany z wyszukanym nakryciem głowy i doniczkami z kolbami kukurydzy w dłoni, Yum Kaax był prawdopodobnie czczony zarówno przez rolników, jak i myśliwych. To poprzednie powiązanie nawiązuje do tego, jak bóg Majów był również czczony jako bóstwo rolnictwa – do tego stopnia, że wielu ofiarowało swoje pierwsze owoce bóstwu lasu. Jeśli chodzi o to drugie, myśliwi musieli ofiarować specjalne modlitwy i rytuały, w których prosili o pozwolenie i wskazówki Yum Kaax w odniesieniu do gatunku łowów (zwłaszcza podczas polowania na jelenie).
Huracan – The Mayan Bóg burz i chaosu
Mieszkający na bezkresnym niebie Huracan (lub U Kʼux Kaj, Serce Nieba, czasami nazywany Bogiem K) był uważany za jednego z głównych bogów Majów pierwotna siła wyzwolona przez podwójne bóstwa – Tepeu i Gucumatz, jak wspomniano w Popol Vuh. Ta chaotyczna siła była potrzebna bogom-stwórcom, aby „wykuć” porządek stworzenia i jego manifestację na planie fizycznym. Mówiąc najprościej, Huracan (podobnie jak hinduski bóg Shiva) był uważany za antytetyczną istotę, której istota i zachowanie ironicznie prowadzi do przetrwania życia. Jeden z przykładów może odnosić się do mitycznej narracji, która przypuszcza, że to Huracan wysłał Wielki Potop, aby zniszczyć całe pokolenie ludzi i wzywać Ziemię do odnowienia życia.
Biorąc pod uwagę jego ogromną moc i chaotyczne pochodzenie, Huracan był często kojarzony z błyskawicami, wiatrem i burzami – przy czym ten pierwszy był często postrzegany jako przejaw zarówno ognia, jak i płodności. Co ciekawe, w niektórych opowieściach Huracan jest tym, który swoim piorunem rozłupał góry, aby odsłonić ukryte nasiona kukurydzy, prowadząc w ten sposób do waleczności ludu Majów. Jeśli chodzi o przedstawienia, bóg burzy Majów był przedstawiany z „ rozgałęzionym nosem (oznaczającym jego moc) i nogą, która na końcu przekształciła się w węża.
Ix Tab – bogini Majów związana z Księżycem lub samobójstwo
Niesamowite Kodeks zawiera stosunkowo graficzny obraz martwej (lub omdlałej) kobiety z liną na szyi zwisającą z pasma niebiańskiego nieba (na zdjęciu powyżej) – a ten mityczny motyw jest często postrzegany jako przedstawienie Ix Tab, bogini Majów samobójstwo. W tym celu sam związek aktu samobójstwa z bóstwem Majów został prawdopodobnie po raz pierwszy dokonany przez XVI-wiecznego hiszpańskiego biskupa Diego de Landa. Następnie zasugerował, jak w kręgach Majów samobójstwo popełnione z powodu depresji, choroby lub bólu było postrzegane w stosunkowo pozytywnym świetle i jako takie, zmarła osoba została wpuszczona do chwały (nieba), często w towarzystwie Ix Tab, bogini szubienicy.
Jednak po bliższym przyjrzeniu się Kodeksowi Drezdeńskiemu wizerunek kobiety „ powieszonej przedstawiono w części poświęconej zaćmieniom – i jako taki, ten konkretny portret mógł oznaczać wystąpienie zaćmienia Księżyca („martwy” księżyc uosabia zwisająca z nieba martwa lub sparaliżowana osoba lub bogini). Jeśli chodzi o inną hipotezę, Ix Tab mogła być żeńską wersją Ah Tab (lub Ah Tabay) – pomniejszego boga Majów łowieckiego związanego z chrapaniem lub oszukiwaniem. W związku z tym jego partnerka była prawdopodobnie uważana za życzliwą „kata”, która również kojarzyła się z pułapkami.
Acan – bóg odurzenia Majów
Acan (lub Akan), często kojarzony z napojami alkoholowymi, był uważany za jednego z bogów Majów, którzy upajali się hucznymi uroczystościami i piciem. Nic dziwnego, że był patronem balche, mezoamerykańskiego koktajlu ze sfermentowanego miodu i gorzkiej kory drzewa Blache. Zasadniczo Acan był prawdopodobnie postrzegany jako boskie „zwierzę imprezowe”, odzwierciedlając w ten sposób jego greckie i rzymskie odpowiedniki, takie jak Dionizos i Bachus.
Co ciekawe, sami Majowie mogli uważać ten stan nietrzeźwości (lub „pijaństwa”) za bliższy bogu patronowi Acanowi. Zdarzały się nawet przypadki, że księża i urzędnicy „odurzyli” inne substancje, od tytoniu, nasion powoju po grzyby. W niektórych przypadkach Acan był również przedstawiany jako bliski przyjaciel (lub aspekt) Cucocha, boga Majów twórczych przedsięwzięć, podkreślając w ten sposób również, jak talent artystyczny był postrzegany jako przedłużenie zajęć rekreacyjnych.
Kukulkan – The Plumed Serpent
Znany również jako Pierzasty Wąż (Quetzalcoatl w mitologii Azteków), początki Kukulkan sięgają późnego okresu przedklasycznego, ponieważ jest ewidentne z przedstawienia boga węża znalezionego w miejscu Olmeków w La Venta. Stela, pochodząca z lat 1200 – 400 pne, przedstawia węża wznoszącego głowę za osobą (prawdopodobnie księdzem). Bardziej rozbudowane przedstawienia „upierzonej” wersji węża znajdują się w sześciopoziomowej piramidzie Majów zbudowanej na cześć boga w Teotihuacan, pochodzącej z około III wieku naszej ery.
To niewiarygodne, biorąc pod uwagę różnorodność kultur w Mezoameryka i stale ewoluująca natura mitów i tradycji, Kukulkan był również przedstawiany w formach wykraczających poza morfologię węży. Na przykład, pochodzący z około 700-900 ne, istnieje kilka przedstawień Kukulkana, zwłaszcza z terenu Xochicalco (miejsce przedkolumbijskie, które zostało zasiedlone przez Majów), które są wyraźnie ludzkie. Kilka z nich mogło nawet być zainspirowanych ludzkimi władcami, którzy ukształtowali swoje dziedzictwo wpływami i podbojami.
W każdym razie kult Pierzastego Węża – którego Majowie z Yucatec nazywali Kukulkán (prawdopodobnie pochodzący od Waxaklahun Ubah Kan, Węża Wojennego lub jeszcze starszego Węża Wizji) i Gucumatz (lub Qʼuqʼumatz) przez Quiché z Gwatemali przetrwał w sferze mezoamerykańskiej przez około 2000 lat. Jego centrum kultu prawdopodobnie należało do Teotihuacan, największego miasta w Ameryce przedkolumbijskiej, około 1 wieku naszej ery. A po upadku Teotihuacan około początku VII wieku naszej ery, pokłon „ Pierzastego Węża nie ustał, ale raczej rozprzestrzenił się na inne mezoamerykańskie ośrodki miejskie, w tym Xochicalco, Cholula, a nawet Chichen Itza ludu Majów – co było możliwe można je dostrzec w ikonografii tamtego okresu.
Można postawić pytanie – dlaczego bóstwo było szczególnie związane z wężem. Cóż, według niektórych uczonych wąż w swojej najbardziej podstawowej postaci w kulturze mezoamerykańskiej mógł reprezentować ziemię i roślinność. Archeolog Karl Taube wysunął hipotezę, że upierzony wąż, ze względu na swoją „wyewoluowaną” morfologię, mógł być powiązany z płodnością, a także z zawiłymi klasami politycznymi regionu.
Wyróżnienie: Camazotz – The Bat Monster
Chociaż nie zaliczano go dokładnie do bogów Majów, Camazotz był czasami łączony z boskimi istotami, jak w przypadku Zotzilaha Chamalcan, boga ognia Kiche (Quiche ) Majowie z Gwatemali. Jednak w Popol Vuh Camazotz to nazwa przypisywana humanoidalnym nietoperzom (a raczej istotom podobnym do wampirów), które są wręcz niebezpieczne i okrutne – do tego stopnia, że jeden z nich odcina głowę śmiertelnemu bohaterowi, którym jest potem grał w makabryczną grę w piłkę.
Co ciekawe, z punktu widzenia konwencjonalnej zoologii, wszystkie trzy znane gatunki nietoperzy wampirów pochodzą z Nowego Świata. Tak więc naprawdę nie jest zaskoczeniem, że to mitologia Majów rodzi legendę o mitycznym wampirze. Ale fascynujące jest to, że legenda Camazotza ma wiele podobieństw do dobrze znanych historii o wampirach z późniejszych epok. W związku z tym niektóre narracje opisują Camazotza jako czysto złą istotę, której jedynym celem jest wywołanie terroru.
Podobnie w mitach ludu Zapoteków, który rządził regionem Oaxaca w Meksyku około 100 ne nietoperze zwiastowały noc, śmierć i ofiarę. To makabryczne skojarzenie prawdopodobnie bierze się z faktu, że nietoperze zamieszkiwały ciemniejsze części jaskiń wokół cenotów. A takie obszary uważano za „portal” lub punkty wejścia do tajemniczego podziemia. Nic dziwnego, że na niektórych przedstawieniach Camazotz był przedstawiany jako trzymający nóż ofiarny w jednej ręce i ludzkie serce (lub ofiarę) w drugiej.