Filozofia grecka dała pierwsze w myśli zachodniej ściśle racjonalne odpowiedzi na podstawowe pytania dotyczące wszechświata i człowieka. Pochodzenie i natura widzialnego wszechświata dotyczyła najwcześniejszych filozofów, przedsokratyków, od Talesa w VI wieku pne. do Demokryta w V, ze stopniowym przejściem do dominującego zainteresowania życiem etycznym lub politycznym. W odpowiedzi na sofistyczny relatywizm i retoryczne podstawy tradycyjnej greckiej edukacji, Sokrates podkreślał cnotę jako wiedzę naukową. Jego uczeń Platon i, z kolei, uczeń Platona, Arystoteles, wyznaczają szczyt filozofii greckiej. Obaj na różne sposoby próbowali ustanowić solidne naukowe zasady jako przewodniki do badania wszechświata, ludzkiego umysłu i ludzkiego postępowania . Inne wpływowe filozofie
, takie jak stoicyzm i epikureizm, pojawiły się w następstwie tego okresu intensywnej działalności intelektualnej. Wreszcie, połączenie Plotyna z duchem platońskim z doktrynami Arystotelesa i niektórymi elementami myśli stoickiej jest ostatni wielki ruch w filozofii greckiej.
Sam termin „filozofia” ma greckie pochodzenie. W tradycji biograficznej (Diogenes Laertius, Lives 1.12; 8.8), co znaczy „umiłowanie mądrości”, przypisywano go Pitagorasowi i sugerowano, że mądrość jest czymś boskim, a człowiek nie może być naprawdę mądry, a jedynie miłośnikiem mądrości. Określając mężczyzn, którzy dążą do mądrości, termin „filozofowie” pojawia się we fragmencie Heraklita cytowanym w II lub III wieku n.e. (H. Diels, Die Fragmente der Vorsokratiker: Griechisch und Deutsch, red., W. Kranz, 3 v. 22B 35). W każdym razie był używany w V wieku pne. przez Herodota jako ustalone słowo jońskie. W tamtym czasie greckie określenie mądrości (σοφία) oznaczało umiejętność w dość ogólnym sensie, podczas gdy filozofia (φιλοσοφία) wydaje się od początku ograniczona do intelektu. Jednak Grecy nigdy nie oderwali się od jego wpływu na życie praktyczne i moralne. W swoim starożytnym użyciu obejmował również historię naturalną. W czasach Izokratesa mogło to oznaczać biegłość, jaką daje retoryka, a dla Arystotelesa nadal obejmowała matematykę i teorię literatury. (patrz filozofia).
Ionia. Filozofia zachodnia narodziła się w greckich miastach-państwach Ionii, położonych wzdłuż wybrzeża Azji Mniejszej. Zarówno starożytni, jak i współcześni historycy widzą, że przybiera swoją charakterystyczną formę albo z Talesem z Miletu (fl. Ok. 585 pne), albo z jego mieszczaninem i uczniem Anaksymandrem (ok. 610–546 pne). Prawdą jest, że od pokoleń różne koncepcje pochodzenia świata były przekazywane w mitologii, a skarbiec aforystycznej mądrości gromadził się wraz z tradycyjnymi zwyczajami i prawami. Jednak żadna z tych nauk nie osiągnęła poziomu, który mógłby być nazywane autentycznie filozoficznymi. Dzięki lepszym możliwościom i większej ilości wolnego czasu do przemyśleń w rozwijającej się kulturze miast-państw, te aktywne tradycje pomogły jednak skupić uwagę dociekliwych umysłów greckich na problemach natury i pochodzenia widzialnego wszechświata i na pytania o ludzkie przeznaczenie. Próby odpowiedzi na pytania z wszechstronnego punktu widzenia i raczej w kategoriach ściśle racjonalnych niż mitologicznych, stanowiły początek filozofii greckiej.
Tales i Anaksymander. Talesowi przypisuje się próba wyjaśnienia całego wszechświata w kategoriach rozwoju z jednej podstawowej natury, wody. Dla niego widzialny wszechświat zdawał się wyrastać z wody jak z nasienia l plazmę i nieustannie karmić się wodą na wzór żywego organizmu. Jego nauki znane są jedynie z niejasnej ustnej tradycji zachowanej w pismach, które nie sięgają dalej niż Arystoteles (IV wiek pne). Z jego następcy Anaksymandra pozostał tylko jeden ciągły fragment. W języku mitologicznym głosi, że wszystkie istniejące rzeczy pochodzą i przemijają w naturę podstawową, w sposób nieokreślony określany jako „nieograniczony” (gr. Τò ἄπειρον), w procesie, w którym „naprawiają się wzajemnie za swoją niesprawiedliwość, zgodnie z do porządku czasu ”(Diels, 12B 1). Szczegółowe świadectwo w późniejszej tradycji przypisuje Anaksymandrowi dobrze rozwinięte racjonalne wyjaśnienie tego procesu stawania się i ginięcia. Ciągła kosmiczna zmiana zachodzi poprzez wieczny i wewnętrzny ruch, poczęty najwyraźniej zgodnie ze sposobem rozwoju życia.
Anaksymenes. W krótkim zachowanym fragmencie filozoficzny następca Anaksymandra, Anaksymenes z Miletu (fl. Ok. 525 pne), umieścił prymitywną witalną naturę w powietrzu, które otaczało widzialny wszechświat i które podtrzymywało go i utrzymywało razem, tak jak dusza czyni ciało. Anaksymenes wyjaśnił zmiany we wszechświecie rozrzedzeniem i kondensacją. Jego następcy filozoficzni Anaksagoras z Clazomenae i Archelaus (V w.p.n.e.) przenieśli swoją działalność do Aten. Wraz z Diogenesem z Apollonii (V wiek pne.), ci ludzie kontynuowali lub pogłębiali koncepcję Anaksymenesa o wszechświecie jako rozwijającym się z podstawowej, witalnej zasady uwarunkowanej w taki czy inny sposób przez charakter powietrza. Od Anaksymenesa istniało pojęcie duszy jako czegoś o naturze podobnej do powietrza który prowadzi i kontroluje żywą istotę.
Anaksagoras. W przypadku anaksagorasa, największego z fizyków jońskich, wyłania się pojęcie umysłu (Nous) jako zasady, która reguluje cały kosmos i ma w niej udział pewne rzeczy ale nie przez wszystkich. Wydaje się jednak, że dla niego umysł podobny do duszy pozostał na poziomie rzeczy materialnej w swej naturze i funkcjonowaniu. Filozoficzne pojęcie duchowości nie było jeszcze obecne, aby można było je potwierdzić lub zaprzeczyć. Wszechświat wyrastający z pierwotnej plazmy na wzór żywego organizmu oznaczał brak napotkania problemu pierwszej zewnętrznej przyczyny, takiej jak stwórca. Przynajmniej w rzeczywistości kwestia przyczyny zewnętrznej nie pojawiła się amo z Jonów.
Heraklit. Najbardziej znany ze wszystkich Jonów, Heraklit z Efezu, został uznany za filozofa „sporadycznego”, ponieważ nie pasował do jońskiej ani żadnej innej sukcesji filozoficznej. Jest on najwcześniejszym filozofem, którego fragmenty są wystarczająco liczne, aby ukazać gruntownie przemyślaną filozofię. Te fragmenty ujawniają przenikliwy obraz jedności rzeczy w kosmosie, dynamicznej jedności wypracowanej przez wszechprzenikający wspólny kierunek i utrzymywanej przez ciągle zmieniającą się równowagę przeciwnych napięć. Mądrość moralna Heraklita w dążeniu do ustanowienia wspólnego wzoru działania w nieustannie zmieniających się okolicznościach ludzkiego postępowania jest zdumiewająco głęboka i okazała się trwała w swoim filozoficznym działaniu.
Włochy. W drugiej połowie VI wieku p.n.e. Jończyk Pitagoras z Samos wyemigrował na południowe wybrzeże Włoch i założył tam organizację religijną i kulturalną (patrz pitagoras i pitagorejczycy). Historia pitagorejczyków jest bardzo niejasna. Uprawiali naukę matematyki i starali się wyjaśnić kosmos na podstawie matematycznej. Ich wysiłki są słusznie postrzegane jako początki ilościowego opisu fizycznego wszechświata. Podkreślali edukację i wskazówki moralne, wyjaśniając cnoty w kategoriach matematycznych. Przypisuje im się doktryna o wędrówce dusz i uwięzieniu duszy w ciele jak w grobie. Jednak zgodnie z ogólną mentalnością przedsokratejską, nie wydaje się, aby doszli do żadnego pojęcia tego, co nadzmysłowe, ani nie okazali żadnego zainteresowania poszukiwaniem twórcy kosmosu.
Parmenides. Dalej na północ, wzdłuż zachodniego wybrzeża Włoch, prawdopodobnie na początku V wieku pne, parmenides z Elei zapisał heksametry dające żywy opis wszechświata w kategoriach bytu. Z punktu widzenia bytu wszystkie rzeczy tworzyły dla niego jedną ściśle ograniczoną i ciągłą całość, wszędzie równą co do swego bytu, bez początku, zmiany i końca. Niemniej jednak, dzięki zwykłemu ludzkiemu poznawaniu, ludzki wszechświat jest wielorakie i zmieniające się przez ciągle zmieniające się proporcje dwóch podstawowych form, światła i ciemności. Można to nazwać światem pozoru (δόξα). Osiągnięcie Parmenidesa zapoczątkowało długi łańcuch prób wyjaśnienia rzeczy w kategoriach bytu, przechodząc przez różne typy dialektyki i kończąc się rozwojem metafizyki jako nauki.
Eleatyka. W połowie V wieku pne faza dialektyczna funkcjonowała w nauczaniu zeno elea, którego paradoksy w ruchu są nadal kontrowersyjne, oraz w doktrynach Melissusa z Samos. Melissus, o którego życiu nic nie wiadomo z całą pewnością, zdaje się stosować dialektykę eleatyczną bycia w nieograniczonej, podstawowej rzeczywistości wymyślonej przez wcześniejszych Jonów. Z tego powodu jest klasyfikowany jako eleatyk. jako założyciel szkoły elejskiej, choć bez ściśle historycznych podstaw.
Inne ośrodki. Na Sycylii empedokles z Acragas przedstawił stereotypowo cztery tradycyjne jońskie przeciwieństwa, gorące i zimne, suche i i mokre, w bardziej konkretny ogień, ziemię, powietrze i wodę. Nazwał je „korzeniami wszystkiego” (πάντωνῥιζώματα), tak jakby kosmos wyrósł z nich na wzór żywych istot. W późniejszej tradycji stały się znane jako cztery elementy Empedoclean. Składały się one z wrodzonych i niezniszczalnych cząstek, zgodnie z doktryną Parmenidesa, że istoty nie można wytworzyć ani zniszczyć. Poprzez mieszaninę nieustannie zmieniającą się pod wpływem dwóch podstawowych sił kosmicznych, miłości i walki, zawsze łączyły się i rozdzielały, tworząc rzeczywisty wszechświat.
Atomiści. W Abdera w Tracji, Leucippus (V wiek pne.), a demokritus podał głębsze wyjaśnienie świata fizycznego w doktrynie znanej jako atomizm. Podstawowe cząstki były „atomowe” w sensie niepodzielności i nie podlegały tworzeniu, zmianom ani zniszczeniu. W ten sposób „byli” i byli w ciągłym ruchu w pustce, która istniała, ale została scharakteryzowana jako „nieistniejąca”. Wszystkie miały ten sam charakter, różniły się jedynie kształtem, położeniem i układem. Łącząc się i rozdzielając poprzez wieczny ruch kosmiczny, tworzyli wszechświat. Dusza składała się z kulistych atomów, które ze względu na swój kształt były najbardziej ruchliwe i utożsamiane były z ogniem i ciepłem. Większość z 300 i więcej fragmentów przypisywanych Demokrytowi dotyczy jednak spraw moralnych. Nauczają etyki, w której radość, zbiegająca się z samowystarczalnością, niewzruszeniem i dobrem, jest celem ludzkiego działania. Cel ten osiąga się przez umiar, zgodnie ze średnią między nadmiarem a niedoborem, i jest promowany przez mądrość, tak jak zdrowie jest promowane przez naukę medyczną.
Sofiści. Protagoras z Abdery (ok. 490–420 pne) i Gorgiasz z Leontini (ok. 480–380 pne), uczeń Empedoklesa, byli wybitnymi przedstawicielami profesorów zawodowych znanych w V wieku jako sofiści lub profesorowie mądrości. W miastach świata greckiego nauczali retoryki, która może wpływać na zgromadzenia publiczne i prowadzić do władzy politycznej. Fragmenty, które pozostały z Protagorasa i Gorgiasa, wskazują na koncepcję wszechświata, w którym wszystko się zmienia i jest względne, jakby tworzone przez nieustannie zmieniające się ludzkie poznanie na wzór kosmosu Parmenidesa; stanowiło to doskonałą podstawę filozoficzną dla świata tym można by rządzić retoryką.
Ateny. W drugiej połowie V wieku pne Ateny stały się centrum greckiej działalności filozoficznej. Sokrates, o którym wiadomo bardzo niewiele szczegółów poza chronologią i manierą. śmierć, wywarła przez jego rozmowy głęboki wpływ na ateńską młodzież. Podkreślał cnotę i nauczał, że polega ona na wiedzy. Nic nie napisał, ale stał się centralną postacią gatunku literackiego zwanego „dyskursami sokratejskimi”. W tych dyskursach różni pisarze wykorzystywał go, używając go jako rzecznika swoich własnych nauk. Jego upieranie się przy cnocie jako wiedzy oznaczało, zgodnie z komentarzami Arystotelesa, że cnotliwe postępowanie musiało opierać się na monotonne i trwałe pojęcia, czym jest cnota, pojęcia, które można by wyrazić w stabilnych definicjach. Było to w bezpośredniej sprzeczności z retorycznym treningiem sofistów.
Mali sokratycy. Wpływ imienia Sokratesa rozprzestrzenił się w pismach i naukach jego uczniów. Niektóre z nich, takie jak Arystyp z Cyreny (patrz cyrenajczycy), Euklides z Megary i Antystenes z Aten, są zgrupowane pod nazwą „Mali Sokratycy”. „W ten sposób odróżniają się od największego ucznia Sokratesa, Platona. Zwolennicy Euklidesa, tacy jak Eubulides z Miletu, Diodorus Cronus i Filon z Megary, wnieśli znaczący wkład w rozwój logiki jako nauki (patrz logika, historia).
Platon i Arystoteles. U Platona i Arystotelesa filozofia grecka osiągnęła swój największy blask. Filozoficzna koncepcja rzeczywistości ponad całym porządkiem rozciągłości i czasu, a zatem całkowicie niematerialna, po raz pierwszy pojawiła się w myśli zachodniej. Dla Platona były to idee, wieczna natura rzeczy. Dla Arystotelesa były to formy odrębne od materii i różne od natury wszelkich rzeczy zmysłowych. Idea platońska i forma arystotelesowska dostarczyły podstaw filozoficznych dla wspólnej definicji, do której nawoływał Sokrates, oraz dla zbudowanej na niej wiedzy naukowej. Zarówno Platon, jak i Arystoteles rozwinęli wysoce artykułowane doktryny moralne, które miały na celu osiągnięcie dobra wspólnego przez cnotliwe działanie i w których dobro prywatne zostało osiągnięte we wspólnym dobru politycznym. Dla obu filozofów norma cnoty była środkiem między nadmiarem a wadą W nauczaniu Arystotelesa logika i klasyfikacja nauk osiągnęły formę, która trwała przez wieki. Szkoły filozoficzne wywodzące się od Platona i Arystotelesa nazywane są odpowiednio Akademią i Peripatos (patrz platonizm; arystotelizm).
Inne szkoły W czasach Arystotelesa ruch znany jako cynizm (zob. cynicy) został zapoczątkowany przez Diogenesa z Sinope (ok. 410–320 pne). Odrzucał greckie konwencje społeczne i opowiadał się za życiem w zgodzie z prostotą natury. Był to typ życia możliwy tylko dzięki rygorystycznemu treningowi ascetycznemu i oferowany jako skrót do cnoty i szczęścia. Dwie inne szeroko rozpowszechnione szkoły powstały w Atenach pod koniec IV wieku pne, Ogród, czyli szkoła Epikura i Stoa, czyli szkoła Zenona z Citium (patrz epikureizm; hedonizm; stoicyzm). Obaj odrzucili to, co nadzmysłowe.Co więcej, wśród Greków rozwinęły się dwa typy sceptycyzmu, jeden wziął swoją nazwę od Pyrrho z Elis (ok. 365–275 pne), a drugi z Akademii Platońskiej w III i II wieku pne. (patrz pyrronizm). W ciągu pierwszych dwóch stuleci ery chrześcijańskiej okres Akademii zwany „średnim platonizmem” kontynuował pierwotne tradycje platońskie, włączając w to nauki z innych szkół, podczas gdy zainteresowanie doktrynami pitagorejskimi zaowocowało tendencją zwaną neopitagoreizmem. Podano, że szkoła eklektyczna (Diogenes Laërtius, Lives 1.21) wybrała swoje nauczanie spośród wszystkich innych szkół (patrz eklektyzm). Wreszcie ostatnia grecka forma platonizmu, zwana w XIX wieku neoplatonizmem, została rozwinięta przez plotina. Wniknął głęboko w myśl patrystyczną. W reklamie. 529 szkoły w Atenach zostały zamknięte przez Justyniana, a oryginalne ruchy w filozofii greckiej dobiegły końca.
Wpływ na myśl chrześcijańską. Filozofia była konsekwentnie postrzegana przez Greków jako sposób na życie. W związku z tym został uznany przez św. Pawła (Kol 2.8) w przeciwieństwie do nowego, natchnionego przez Boga sposobu życia, chrześcijaństwa. Niemniej jednak wpływ zwłaszcza filozofii stoickiej i neoplatońskiej szybko zaznaczył się w słownictwie i zewnętrznej strukturze myśli chrześcijańskiej, aw XIII wieku bezpośredni kontakt z dziełami Arystotelesa wywarł głębokie i trwałe wrażenie na formach nauczania chrześcijańskiego. Znajomość filozofii greckiej jest więc konieczna, aby zrozumieć pisaną tradycję myśli chrześcijańskiej. Jednak w tym kontakcie geniusz chrześcijański sprostał zadaniu czerpania korzyści z greckich metod intelektualnych bez wchłaniania towarzyszących im pogańskich doktryn. Odrodzenie metod scholastycznych w teologii i filozofii katolickiej pod koniec XIX i XX wieku przywróciło znaczenie filozofii greckiej jako niezbędnemu narzędziu do badania i prezentacji doktryny chrześcijańskiej na podstawie intelektualnej.
Zobacz także: filozofia, historia; filozofia grecka (aspekty religijne); religia grecka.
Bibliografia: Jedyna ogólna historia filozofii greckiej, która pozostała z czasów starożytnych, to Diogenes laËrtius, Lives of Eminent Philosophers, tr. r. re. Hicks, 2 v. (Loeb Classical Library; New York 1925, przedruk Cambridge, Mass. 1950). Fragmenty przedsokratyków zredagowano w h. diels, Die Fragmente der Vorsokratiker: Griechisch und Deutsch, wyd. w. kranz, 3 v. (8 wyd. Berlin 1956), a te z wczesnych stoików autorstwa H. fa. von arnim, Stoicorum weterynarz fragmenta, 4 w. (Lipsk 1903–24). Najlepiej ugruntowaną nowożytną historią filozofii greckiej jest E. zeller, Die Philosophie der Griechen, 3 v. in 6 (wyd. 5–7. Lipsk 1920–23). W języku angielskim obszerną historię podjął w. k. do. guthrie, A History of Greek Philosophy, której pierwszy tom (Cambridge, Anglia) został opublikowany w 1962 roku. Krótsze badania są liczne, np .: e. do. copleston, Grecja i Rzym, t. 1 A History of Philosophy (Westminster, Md. 1946–). za. godz. armstrong, Wprowadzenie do filozofii starożytnej (wyd. 3d, Londyn 1957). ja. do. Brady, A History of Ancient Philosophy (Milwaukee 1959). jot. owens, A History of Ancient Western Philosophy (Nowy Jork 1959). O znaczeniu filozofii greckiej zob. jot. de vogel, „What Philosophy Meant to the Greeks”, International Philosophical Quarterly 1 (1961) 35–37. Phronesis (1955–), czasopismo ukazujące się dwa razy w roku, poświęcone jest w dużej mierze filozofii greckiej. Badania w tej dziedzinie są wymienione w kwartalniku Louvain Répertoire Bibliographique de la Philosophile, sekcja „Antiquité Grecque et Romaine”.