W geologii hotspot to Płaszcz Ziemi, z którego wznoszą się gorące smugi, tworząc wulkany na leżącej powyżej skorupie.
Samoa składa liniowy łańcuch wysp wulkanicznych położonych na szczycie płyty tektonicznej Pacyfiku. Samoa jest przykładem jednego z co najmniej 28 wulkanicznych hotspotów zasilanych pióropuszem, które prawdopodobnie istnieją na powierzchni Ziemi. Figurka wykonana przy pomocy Drew Reinharda. Pobierz obrazek (jpg, 54,5 KB).
Teoretycznie, podobnie jak pióropusze unoszące się w lampie lawowej, wznoszą się chmury płaszczowe (stopionej skały) prężnie ze źródła w głębokim płaszczu Ziemi. Kiedy taki pióropusz unosi się do płytkiego płaszcza, częściowo topi się, a następnie może unieść się na powierzchnię, gdzie może wybuchnąć jako gorący punkt wulkanu. Wulkanizm w gorących punktach wyróżnia się tym, że nie pochodzi z procesów, które wytwarzają bardziej powszechny wulkanizm podmorski, który występuje na granicach płyt tektonicznych Ziemi.
Uważa się, że pióropusze płaszcza tworzące gorące punkty są względnie stacjonarne, podczas gdy leżące nad nimi płyty tektoniczne zazwyczaj nie są. Tak więc, gdy płyta przesuwa się nad miejscem erupcji pióropusza, niesie ze sobą kolejno starsze wulkany. Ponieważ wulkany w gorących punktach są przenoszone przez ruch płyt z dala od płaszcza płaszcza, wulkanizm w gorących punktach ustaje. Ostatecznie wulkany w gorących punktach wygasają, stopniowo zanikają i ulegają erozji w wyniku działania fal. W czasie geologicznym procesy te tworzą linie wysp, atoli i gór podwodnych zwanych ścieżkami lub łańcuchami punktów zapalnych. Najmłodsze, aktywne wulkany znajdują się w rejonie płyty pokrywającej pióropusz płaszcza. Stopniowo starsze wulkany tworzą liniowe łańcuchy na powierzchni ruchomej płyty tektonicznej, poniżej gorącego punktu. Naukowcy zajmujący się ziemią wykorzystują kierunki tych łańcuchów wulkanicznych, wraz z postępem wieku wulkanów w łańcuchu, do rekonstrukcji historii względnego ruchu między płytami.
Hawajskie wyspy i łańcuch gór podmorskich, które kontynuują swój trend przez około 6000 kilometrów (3750 mil) w kierunku północno-zachodniego Pacyfiku, są przykładem szlaku hotspotów. Hawaje to najmłodszy i najbardziej aktywny wulkan w łańcuchu. Aktywny wulkanizm na Loihi Seamount, który znajduje się przy południowo-wschodniej flance Hawajów, może jednak sygnalizować przyszłe miejsce powstania nowej wyspy w łańcuchu hawajskim.
Chociaż teoria wulkanizmu w gorących punktach skutecznie wyjaśnia liniową zależność między wiekiem a odległością w niektórych długowiecznych łańcuchach wulkanicznych (np. na Wyspach Samoa i Hawajach), nie daje ona wyjaśnienia wzoru czasowego i przestrzennego wulkanizmu w innych (np. Cook-Australs, Marshalls, Gilberts i Line Islands). Doprowadziło to do naukowej debaty na temat tego, czy hotspoty są rzeczywiście głębokimi zjawiskami, czy nawet „ustalonymi” na swoim miejscu, a niektórzy badacze całkowicie porzucili teorię gorących plam. Taka jest natura nauki i dlaczego nadal badamy i uczymy się.