Bóstwa celtyckie

Antlered GodsEdit

A W ikonografii galijskiej powracająca postać to bóstwo siedzące ze skrzyżowanymi nogami z rogami, czasami otoczone przez zwierzęta, często noszące lub trzymające obręcz. Nazwa Cernunnos, którą zwykle mu się przypisywano, jest potwierdzona tylko kilka razy: na filarze żeglarzy, płaskorzeźba w Paryżu (obecnie ERNUNNOS, ale wczesny szkic pokazuje, że czytał CERNUNNOS w XVIII wieku); na napisie z Montagnac (αλλετνος καρνονου αλσοεας, „Alletinos to Carnonos of Alisontea”); oraz na parze identycznych napisów z Seinsel-Rëlent („Deo Ceruninco”). Figuralne przedstawienia tego rodzaju bóstw są jednak szeroko rozpowszechnione; Najwcześniejsze znane znaleziono w Val Camonica w północnych Włoszech, a najsłynniejszym jest płyta A z Gundestrup Cauldron, naczynia z I wieku pne znalezionego w Danii. W Kotle Gundestrup, a czasem gdzie indziej, Cernunnosowi lub podobnej postaci towarzyszy wąż z głową barana. W Reims postać jest przedstawiona z rogiem obfitości pełnym ziaren lub monet.

Bóstwa lecząceEdytuj

Bóstwa leczące są znane w wielu częściach świata celtyckiego; często kojarzą się ze źródłami termalnymi, studniami leczniczymi, ziołolecznictwem i światłem.

Brighid, potrójna bogini uzdrawiania, poezji i kowalstwa, jest prawdopodobnie najbardziej znanym z wyspiarskich celtyckich bóstw uzdrawiania. Jest związana z wieloma leczniczymi źródłami i studniami. Mniej znaną irlandzką boginią leczniczą jest Airmed, również kojarzona z uzdrawiającą studnią i leczniczą sztuką ziołolecznictwa.

W tradycji romańsko-celtyckiej Belenus (tradycyjnie pochodzi od celtyckiego korzenia * belen – „jasny” choć przekonująco zaproponowano inne etymologie) występuje głównie w południowej Francji i północnych Włoszech. Apollo Grannus, choć skoncentrowany w środkowej i wschodniej Galii, „występuje również w wodach leczniczych w Bretanii i daleko w dorzeczu Dunaju.” Towarzyszem Grannusa jest często bogini Sirona. Innym ważnym celtyckim bóstwem leczącym jest Bormo / Borvo, szczególnie związane ze źródłami termalnymi, takimi jak Bourbonne-les-Bains i Bourbon-Lancy. Uważano, że takie gorące źródła mają (i nadal są) wartości terapeutyczne. Green interpretuje imię Borvo jako „wrzącą, bulgoczącą lub wrzącą wodę źródlaną”.

Bóstwa słoneczneEdytuj

Chociaż tradycyjnie bogowie tacy jak Lugh i Belenos byli uważani za męskich bogów słońca, to ocena wywodzi się z ich identyfikacji z rzymskim Apollem i jako taka jest kontrowersyjna. Obecnie zakłada się, że słońce w kulturze celtyckiej było żeńskie, a kilka bogiń zostało zaproponowanych jako prawdopodobnie słoneczne.

W języku irlandzkim imię słońca, Grian, jest rodzaju żeńskiego. Ogólnie przyjmuje się, że postać znana jako Áine była synonimem niej lub jej siostry, przyjmując rolę letniego słońca, podczas gdy Grian był zimowym słońcem. Czasami uważano, że Étaín jest kolejnym teonimem związanym ze słońcem; jeśli tak jest, to pan-celtycka Epona mogła również pierwotnie mieć naturę słoneczną, chociaż rzymski synkretyzm popchnął ją do roli księżyca.

Brytyjski Sulis ma z tym pokrewną nazwę innych indoeuropejskich bóstw słonecznych, takich jak grecki Helios i Indian Surya, i nosi pewne cechy słoneczne, takie jak skojarzenie z okiem, a także epitety związane ze światłem. Teonim Sulevia, który jest bardziej rozpowszechniony i prawdopodobnie niezwiązany z Sulisem, czasami sugeruje pan-celtycką rolę bogini słonecznej. Rzeczywiście mogła być de facto bóstwem słonecznym Celtów.

Walijski Olwen był czasami uważany za pozostałość po lokalnej bogini słońca, po części ze względu na możliwy etymologiczny związek z kołem i kolory złoty, biały i czerwony.

Czasami twierdzono, że Brighid ma naturę słoneczną, co pasuje do jej roli bogini ognia i światła.

Bóstwa świętych wódEdytuj

GoddessesEdit

W Irlandii jest wiele świętych studni poświęconych bogini Brighid. „Minerva” jest dedykowana w Wielkiej Brytanii i na całym kontynencie celtyckim. W Bath Minerva została zidentyfikowana z boginią Sulis, której kult skupiał się na źródłach termalnych.

Ze świętymi źródłami kojarzone były także inne boginie, takie jak Icovellauna wśród Treveri i Coventina w Carrawburgh. Damona i Bormana również pełnią tę funkcję w towarzystwie boga wiosny Borvo (patrz wyżej).

GodsEdit

Podczas gdy najbardziej znanym bóstwem morza jest bóg Manannán, a jego ojciec Lir uważany jest głównie za boga oceanu. Nodens kojarzy się z leczeniem, morzem, polowaniem i psami.

W politeizmie luzytańskim i celtyckim Borvo (także Bormo, Bormanus, Bormanicus, Borbanus, Boruoboendua, Vabusoa, Labbonus lub Borus) było bóstwem leczniczym z bulgoczącą wodą źródlaną. Kondatis związany z ujściem rzek w Wielkiej Brytanii i Galii, Luxovius był bogiem wód Luxeuil, czczonym w Galii, Dian Cécht był bogiem uzdrawiającym Irlandczyków. Uzdrawiał fontanną uzdrawiania i pośrednio był przyczyną nazwy rzeki Barrow.Grannus był bóstwem związanym z uzdrowiskami, leczniczymi źródłami termalnymi i mineralnymi oraz słońcem.

Bóstwa końskieEdytuj

GoddessesEdit

Koń, instrument ekspansji indoeuropejskiej, odgrywa rolę we wszystkich mitologie różnych kultur celtyckich. Kult galijskiej bogini koni Epony był powszechny. Zaadoptowany przez rzymską kawalerię, rozprzestrzenił się po całej Europie, nawet w samym Rzymie. Wydaje się, że jest ucieleśnieniem „koni mechanicznych” lub jeździectwa, który prawdopodobnie był postrzegany jako siła niezbędna do sukcesu i ochrony plemienia. Ma wyspiarskie odpowiedniki w walijskim Rhiannon i irlandzkim Édaín Echraidhe (echraidhe, „jazda konna”) i Macha, która wyprzedziła najszybsze rumaki.

Wiele monet celtyckich sprzed podboju przedstawia kobietę jeźdźca kim może być Epona.

Irlandzka bogini koni Macha, być może sama potrójna bogini, jest kojarzona z bitwą i suwerennością. Choć sama w sobie jest boginią, jest również uważana za część potrójnej bogini bitwy i rzezi, Morrígan. Inne boginie związane z Morríganem to Badhbh Catha i Nemain.

GodEdit

Atepomarus w celtyckiej Galii był bogiem uzdrawiającym. Mauvières (Indre). Ten epitet jest czasami tłumaczony jako „Wielki jeździec” lub „posiadanie wielkiego konia”.

Boginie-matkiEdytuj

Boginie-matki są powracająca cecha w religiach celtyckich. Zapis epigraficzny ujawnia wiele dedykacji Matres lub Matronae, które są szczególnie popularne w Kolonii w Nadrenii. Ikonograficznie, celtyckie matki mogą pojawiać się pojedynczo lub dość często potrójnie; zwykle zawierają owoce lub róg obfitości lub paterae; mogą to być także postacie z pełnymi piersiami (lub wieloma piersiami) karmiące niemowlęta.

Walijska i irlandzka tradycja zachowuje wiele postaci matek, takich jak walijska Don, Rhiannon („wielka królowa”) i Modron ( z Matrona, „ wielka matka ) oraz irlandzka Danu, Boand, Macha i Ernmas. Jednak wszystkie one pełnią wiele ról w mitologii i symbolice Celtów i nie mogą ograniczać się tylko do macierzyństwa. W wielu ich opowieściach o posiadaniu dzieci wspomina się tylko przelotnie i nie jest to centralny aspekt ich tożsamości. Boginie „matki” mogą być także boginiami wojny i rzezi lub uzdrawiania i kowalstwa.

Boginie-matki były czasami symbolami suwerenności, kreatywności, narodzin, płodności, jedności seksualnej i wychowania. Innym razem mogliby być postrzegani jako karzący i niszczyciele: ich potomstwo może być pomocne lub niebezpieczne dla społeczności, a okoliczności ich narodzin mogą prowadzić do przekleństw, geasy lub trudności, tak jak w przypadku klątwy Machy na Możliwe pożarcie dziecka przez Ulstermena lub Rhiannon i późniejsza kara.

LughEdit

Według Cezara, boga najbardziej uhonorowany przez Galów był „Merkury”, co potwierdzają liczne obrazy i inskrypcje. Imię Merkurego jest często łączone z celtyckimi epitetami, szczególnie we wschodniej i środkowej Galii; najpowszechniejsze z nich to Visucius, Cissonius i Gebrinius. Inna nazwa, Lugus, wywodzi się z powtarzającej się nazwy Lugdunon („fort Lugus „), od których nazwy wywodzą się współczesne Lyon, Laon i Loudun we Francji, Leiden w Holandii i Lugo w Galicji; podobny element można znaleźć w Carlisle (dawniej Castra Luguvallium), Legnicy w Polsce i hrabstwie Louth w Irlandia, wywodząca się z irlandzkiego „Lú”, która sama pochodzi od „Lugh”. Irlandczycy i walijczycy spokrewnieni z Lugusem to odpowiednio Lugh i Lleu, a pewne tradycje dotyczące tych postaci są ściśle powiązane z tradycjami galijskiego boga.Opis tego ostatniego przez Cezara jako „wynalazcy wszystkich sztuk” mógł być niemal parafrazą konwencjonalnego epitetu Lugh „samildánach” („posiadający wiele talentów”), podczas gdy Lleu jest nazywany „mistrzem dwudziestu rzemiosł” w Mabinogi. Epizod w irlandzkiej opowieści o bitwie pod Magh Tuireadh to dramatyczna ekspozycja roszczeń Lugha do bycia mistrzem wszystkich sztuk i rzemiosł. Napisy w Hiszpanii i Szwajcarii, jeden z nich z cechu szewców, są poświęcone Lugoves , szeroko interpretowana jako liczba mnoga od Lugusa, być może odnosząca się do boga poczętego w potrójnej formie. Lugoves są również interpretowani jako para bogów odpowiadających celtyckim Dioscures, którym są w tym przypadku Lugh i Cernunnos. często wydaje się funkcjonować jako bóg suwerenności. Galskie wizerunki Merkurego czasami pokazują go brodatego i / lub ze skrzydłami lub rogami wyłaniającymi się bezpośrednio z głowy, a nie ze skrzydlatego kapelusza. Obie te cechy są niezwykłe dla klasycznego boga. Bardziej konwencjonalnie Galijski Merkury jest zwykle pokazywany w towarzystwie barana i / lub koguta oraz niosącego kaduceusz; jego przedstawienie czasami jest bardzo klasyczne.

Mówi się, że Lugh ustanowił festiwal Lughnasadh, obchodzony 1 sierpnia, ku czci jego przybranej matki Tailtiu.

W galańskich pomnikach i inskrypcjach Merkuremu bardzo często towarzyszy Rosmerta, którą Miranda Green interpretuje jako boginię płodności i dobrobytu. Green zauważa również, że Celtic Mercury często towarzyszy Deae Matres (patrz poniżej).

TaranisEdit

Galijski Jowisz jest często przedstawiany z piorunem w jednej ręce i charakterystycznym kołem słonecznym w drugiej. Uczeni często utożsamiają tego boga koła / nieba z Taranisem, o którym wspomina Lucan. Imię Taranis może być spokrewnione z imieniem Taran, pomniejszej postaci w mitologii walijskiej, oraz Turenn, ojca „trzech bogów Dany” w mitologii irlandzkiej.

Amulety z kołami można znaleźć na obszarach celtyckich z przed podbojem.

ToutatisEdit

Teutates, również pisane Toutatis (celtycki: „Him of the tribe”), był jednym z trzech celtyckich bogów wymienionych przez rzymskiego poetę Lucana w pierwszym wieku, pozostałe dwa to Esus („pan”) i Taranis („grzmot”). Według późniejszych komentatorów ofiary składane w ofierze Teutates zostały zabite przez zanurzenie ich głową w dół do kadzi wypełnionej nieokreślonym płynem. Współcześni uczeni często mówią o „toutates” jako o liczbie mnogiej, odnosząc się odpowiednio do patronów kilku plemion. Z dwóch późniejszych komentatorów tekstu Lucana jeden utożsamia Teutatów z Merkurym, a drugi z Marsem. dedykacje w Wielkiej Brytanii, gdzie jego imię zostało napisane Toutatis.

Paul-Marie Duval, który uważa galijski Mars za synkretyzm z celtyckimi toutates, zauważa, że:

Les représentations de Mars, beaucoup plus rares (une trentaine de bas-reliefs), plus monotones dans leur académisme classique, et ses surnoms plus de deux fois plus nombreux (une cinquantaine) s „équilibrent pour mettre son ważność à peu près sur le même plan que celle de Mercure mais sa domination n „est pas de même nature. Duval (1993): 73
Marsa”, znacznie rzadsze (trzydzieści płaskorzeźb płaskorzeźb) i bardziej monotonne w ich studiował klasycyzm, a jego epitety, których jest ponad dwukrotnie więcej (około pięćdziesięciu), równoważą się do p przyporządkuj jego znaczenie mniej więcej na tym samym poziomie co Merkury, ale jego dominacja nie jest tego samego rodzaju.

EsusEdit

Esus pojawia się w dwóch kontynentalnych zabytkach, w tym w Kolumnie żeglarzy, jako topornik ścinający gałęzie drzew.

Bogowie z młotamiEdytuj

Sucellos, „dobry napastnik” jest zwykle przedstawiany jako brodaty mężczyzna w średnim wieku z młotkiem o długiej rękojeści lub beczką piwa zawieszoną na słupie. Jego towarzysz, Nantosuelta, jest czasami przedstawiany obok niego. Gdy są razem, towarzyszą im symbole związane z dobrobytem i domem. Ta postać jest często utożsamiana z Silvanusem, czczonym w południowej Galii pod podobnymi atrybutami; Dis Pater, od którego według Cezara wszyscy Galowie uważali się za potomków; i irlandzka Dagda, „dobry bóg”, który posiadał kocioł, który nigdy nie był pusty i ogromny maczugę.

Bogowie siły i elokwencjiEdytuj

Boga dzierżącego pałki, zidentyfikowanego jako Ogmios, jest łatwo dostrzegany w ikonografii galijskiej, aw Galii utożsamiano go z rzymskim Herkulesem. Przedstawiono go jako starca o smagłej skórze, uzbrojonego w łuk i maczugę.Był także bogiem elokwencji iw tym aspekcie był przedstawiany jako ciągnący się obok ludzi, których uszy były przykute do języka.

Ogmios „Irlandzkim odpowiednikiem było Ogma. Ogham script, irlandzkie pismo system pochodzący z IV wieku naszej ery miał zostać wymyślony przez niego.

Boski bykEdytuj

Inny wybitny zoomorficzny typ bóstwa jest boskim bykiem. Tarvos Trigaranus („byk z trzema żurawiami”) jest przedstawiony na płaskorzeźbach z katedry w Trewirze w Niemczech i Notre-Dame de Paris.

W literaturze irlandzkiej Donn Cuailnge ( „Brown Bull of Cooley”) odgrywa główną rolę w epickim Táin Bó Cuailnge („The Cattle-Raid of Cooley”).

Wąż z głową baranaEdytuj

Charakterystyczny baran -headed snake towarzyszy galijskim bogom w wielu przedstawieniach, w tym an bóg z kotła Gundestrup, Merkurego i Marsa.