Edouard Manet noemde stilleven ooit de toetssteen van de schilderkunst. Gekenmerkt door een interesse in het onwetende, is dit kunstgenre populair in bewegingen, culturen en periodes, met belangrijke figuren als Paul Cézanne en Pablo Picasso die de mening van de impressionistische kunstenaar deelden.
Hier, we verken het eeuwenoude genre, volg de geschiedenis ervan en kijk naar bekende werken om de vragen te beantwoorden: wat is stillevenschilderkunst en hoe is het in de loop van de tijd geëvolueerd?
Definitie van stillevens
Een stilleven (ook bekend onder de Franse titel nature morte) is een schilderij dat een arrangement van levenloze objecten als onderwerp heeft. Meestal worden deze items op een tafel gezet en vaak omvatten organische voorwerpen zoals fruit en bloemen en huishoudelijke artikelen zoals glaswerk en textiel.
De term “stilleven” is afgeleid van het Nederlandse woord stilleven, dat in de 16e eeuw bekendheid kreeg. Hoewel het stilleven in deze tijd erkenning kreeg als genre, dateren de wortels ervan uit de oudheid.
Geschiedenis
Oude kunst
De vroegste bekende stillevens zijn gemaakt door de Egyptenaren in de 15e eeuw voor Christus. Op oude begraafplaatsen zijn grafschilderijen van voedsel – inclusief gewassen, vis en vlees – ontdekt. Het beroemdste oude Egyptische stilleven werd ontdekt in de tombe van Menna, een site waarvan de muren waren versierd met uitzonderlijk gedetailleerde scènes uit het dagelijks leven.
Stilleven gevonden in het graf van Menna (foto: The Yorck Project via Wikimedia Commons Public Domain)
Oude Grieken en Romeinen creëerden ook soortgelijke afbeeldingen van levenloze objecten. Hoewel ze voornamelijk stillevensonderwerpen voor mozaïeken bewaarden, gebruikten ze het ook voor frescos, zoals Stilleven met glazen schaal met fruit en vazen, een eerste-eeuwse muurschildering uit Pompeii.
Stilleven met glazen schaal met fruit en vazen (63-79 n.Chr.) (Foto: The Yorck Project via Wikimedia Commons Public Domain)
Middeleeuwen
Tijdens de Middeleeuwen pasten kunstenaars het stilleven aan voor religieuze doeleinden. Naast het opnemen van symbolische arrangementen in afbeeldingen van bijbelse scènes , gebruikten ze ze ook om verluchte manuscripten te versieren. Objecten zoals munten, schelpen en schepel fruit zijn te vinden in de randen van deze boeken, waaronder de uitbundig versierde Uren van Catharina van Kleef uit de 15e eeuw.
Uren van Catharina van Kleef “(1440)
Renaissance
Noordelijke renaissancekunstenaars po gepulariseerde stilleven-iconografie met hun bloemenschilderijen. Deze stukken laten typisch kleurrijke flora zien “uit verschillende landen en zelfs verschillende continenten in één vaas en op een bepaald moment van bloei” (Metropolitan Museum of Art) en bevatten vaak geen ander onderwerp. Deze schilderijen kwamen in het begin van de 17e eeuw tot bekendheid. toen kunstenaars uit de noordelijke renaissance steeds meer geïnteresseerd raakten in het maken van realistische studies van alledaagse voorwerpen.
Jan Brueghel de Oude , Flowers in a Wooden Vessel (1606-1607) (Foto: Google Art Project via Wikimedia Commons Public Domain)
Nederlandse kunstenaars uit de Gouden Eeuw namen deze interesse in gedetailleerde bloemsierkunst een stap verder met hun vanitas-schilderijen. Vanitas-schilderijen zijn geïnspireerd op memento mori, een genre van de schilderkunst waarvan de Latijnse naam zich vertaalt naar onthoud dat je moet sterven. Net als afbeeldingen van memento mori, combineren deze stukken snijbloemen vaak met voorwerpen zoals menselijke schedels, afnemende kaarsen en omgevallen zandlopers om commentaar te geven op de vluchtige aard van het leven.
In tegenstelling tot de memento mori-kunst, zijn vanitas-schilderijen echter ook andere symbolen bevatten, zoals muziekinstrumenten, wijn en boeken, om ons expliciet te herinneren aan de ijdelheid van wereldse genoegens en goederen ”(Tate).
Pieter Claesz, Vanitas – Still Life (1625) (Foto: Geheugen van Nederland via Wikimedia Commons Public Domain)
Moderne kunst
Het stilleven bleef een populair kenmerk in veel moderne kunststromingen. Terwijl impressionistische kunstenaars zoals Pierre-Auguste Renoir zich met het genre bezighielden, maakte het zijn grote moderne debuut tijdens de postimpressionistische periode, toen Vincent van Gogh bloemenvazen adopteerde als zijn onderwerp en Cézanne schilderden een beroemde serie stillevens met appels, wijnflessen en waterkannen die op de grond liggen tafelbladen.
Vincent van Gogh, Sunflowers (1889) (Foto: The National Gallery via Wikimedia Commons (Public Domain)
Paul Cézanne, The Basket of Apples “(ca. 1895) (Foto via Wikimedia Commons Public Domain)
Sommige afbeeldingen van Cézannes zijn zelfs een eerbetoon aan het vanitas-genre door schedels op te nemen.
Paul Cézanne, Still Life with Skull (ca. 1895-1900) (foto: artwork alleen via Wikimedia Commons Public Domain)
Naast de postimpressionisten gaven kubistische meesters Pablo Picasso en Georges Braque en popartpionier Roy Lichtenstein ook de voorkeur aan alledaagse voorwerpen, van schalen met fruit tot technologische uitvindingen.
Georges Braque, Still Life with Metronome “(1909)
Foto: The Metropolitan Museum of Art via Wikimedia Commons
Hedendaagse kunst
Tegenwoordig geven veel kunstenaars een eigentijdse draai aan de tijdloze traditie door stillevens van hedendaags eten en objecten in een hyperrealistische stijl te schilderen. Net als de stukken die hen inspireren, bewijzen deze high-definition schilderijen dat zelfs de meest alledaagse objecten tot meesterwerken kunnen worden gemaakt.
Tjalf Sparnaay, Healthy Sandwich “(2013)
Beroemde rage-diëten nagebouwd als klassieke stillevens
Verfijnde bloem- en voedselarrangementen lijken op de schone kunsten van stillevenschilderijen
Kleurrijke stillevenborduursels van schilderachtige kamerplanten en modern interieur Ontwerp
Kunstenaar geeft oude verfborstels nieuw leven en persoonlijkheid als barokke karakters